Ռուբեն Վարդանյանի և Նունե Ալեքյանի «Ճամփաբաժանին. որոշումների ժամանակը» ձեռագիր աշխատության նպատակն է հայերի և ոչ միայն հայերի շրջանում խթանել քննարկումները և սկսել բանավեճ հանուն Հայաստանի ապագայի:
Ռուբեն Վարդանյանի և Նունե Ալեքյանի «Ճամփաբաժանին. որոշումների ժամանակը» ձեռագիր աշխատության նպատակն է հայերի և ոչ միայն հայերի շրջանում խթանել քննարկումները և սկսել բանավեճ հանուն Հայաստանի ապագայի:
Ինքս, քաղաքագետ կամ միջազգայնագետ չլինելով, նշված ոլորտների մասնագետների կարծիքները աչքի անցկացնելիս զարմացա, երբ կարդացի, որ նրանցից ոմանք քննադատում էին հեղինակներին՝ վերջնական պատասխանի բացակայության համար: Ըստ իս` հենց դա է աշխատության իրական արժեքը. հեղինակները լուծումներ են փնտրում, այլ ոչ թե դրանք պարտադրում:
Իմ տեսանկյունից չի կարող լինել Հայաստանի ապագայի մեկ տեսլական ու խնդիրների մեկ լուծում: Կարող են լինել զուգահեռ կամ բազմաշերտ տեսլականներ և, հետևաբար, զուգահեռ կամ բազմաշերտ լուծումներ: Առաջին հերթին մենք պետք է փոխաբերական առումով հեռանանք խորապես արմատավորված մեր կարծրատիպերից և խնդիրներից, որպեսզի կարողանանք ընդարձակել մեր տեսադաշտը: Այնուհետև պետք է կրկին մոտենանք դրանց` այս անգամ մեր հայացքը անցկացնելով համաշխարհային դրական փորձի ոսպնյակների միջոցով` այն երկրների, որտեղ բնակվում ենք, որպեսզի հասնենք որոշ ընդունելի տեսլականների ու լուծումների և կարողանանք մտածել երկարատև արդյունքների մասին: Խնդրի լուծման այս գործընթացում մենք պետք է հասկանանք, թե որն է մեր նպատակակետը, ինչպես իրավամբ նկատում են ձեռագրի հեղինակները` վերջին գլխի բնաբանում մեջբերելով Քերոլին և Սենեկային:
Ես կցանկանայի համառոտ վերլուծել հեղինակների հետևյալ նախադասությունը. «Ներկայումս մեզ ընկալում ենք ոչ այնքան որպես համաշխարհային քաղաքակրթությանը նպաստած հնագույն ժողովրդի հետնորդներ, որքան որպես զոհ` ի զորու կիսելու ուրիշների հետ միայն մեր ցավն ու անկարող մշակելու զարգացման նշանակալից օրակարգ»: Այս նախադասությունն իր մեջ ներառում է (առնվազն) չորս գաղափար՝ ա. մենք մեզ չենք ընկալում հին քաղաքակրթության հետնորդներ, բ. մեզ ընկալում ենք զոհի կարգավիճակով, գ. ի վիճակի ենք միայն մեր ցավը կիսելու ուրիշների հետ, դ. ի վիճակի չենք մշակելու զարգացման օրակարգ: Առաջին կետը հակասական է. այն մասամբ ճիշտ է հայկական միջավայրում, մինչդեռ այդպես չէ, երբ հայերն ապրում են ոչ հայերի մեջ: Վերջին դեպքում մենք հակված ենք շեշտելու (յուրաքանչյուրս իր գիտելիքների ներածին չափով), որ մենք հնագույն մշակույթ ենք, որ Երևանը Հռոմից հին է, որ մենք առաջին քրիստոնյա ազգն ենք և այլն: Երկրորդ և երրորդ կետերը անմիջականորեն կապված են 20-րդ դարասկզբի և վերջի ողբերգական իրադարձությունների հետ: Բնականաբար, նկատի ունեմ Հայոց ցեղասպանությունը, որը բաց վերք է, քանի դեռ չունի միաձայն ճանաչում, և Սումգաիթյան ջարդերը: Հետևաբար, մեր ողբերգությունը կիսելով մյուսների հետ, հոգեբանորեն նպատակ ունենք ավելացնելու մեր համակիրների բանակը, ունենալու նրանց «մեր», այլ ոչ թե «մյուսների» (թուրքերի/ադրբեջանցիների) կողքին: Վերջապես, ցավոք, պետք է համաձայնեմ վերջին կետի հետ:
Մեր ազգային օրակարգի առաջնահերթություններից մեկը, իհարկե, պատշաճ կրթությունն է: Այնուամենայնիվ, «սենյակի չորս պատերի» ներսում կրթությունն այլևս բավարար չէ: Այն պետք է ուղեկցվի երիտասարդ սերնդի շարժունությամբ: Սա իսկական խնդիր է: Մեզնից նրանք, ովքեր տարբեր երկրների կրթական համակարգում են, կարող են կրկնակի ներդրում բերել Հայաստանին: Մի կողմից` կարող են դասախոսությունների շարք անցկացնել հայաստանյան տարբեր բուհերում, մյուս կողմից` կարող են նպաստել ուսանողների շարժունությանը` Հայաստանի և նրանց արտասահմանյան հաստատությունների միջև փոխանակման ծրագրեր ստորագրելու միջոցով: Վերջին տարիներին համագործակցության լավագույն օրինակներից մեկը «Էրազմուս +» միջազգային ծրագիրն է, որը ուսանողներին հնարավորություն է տալիս կրթաթոշակ ստանալու և ուսանելու եվրոպական համալսարաններում: Օրինակ` 2015 թվականից Վենետիկի Կա'ֆոսկարի համալսարանը շատ հաջող փոխանակման ծրագիր ունի Երևանի պետական համալսարանի հետ: Վենետիկում մեկ կիսամյակով արդեն հյուրընկալել ենք ԵՊՀ քսաներկու ուսանողների և չորս պրոֆեսորների:
Լուծում գտնելու ճանապարհին հեղինակներն առանձնացնում են երկու կողմեր՝ Հայաստանը և Սփյուռքը: Մի կողմ թողնելով Սփյուռք հասկացության սահմանումը (արդեն շատ է գրվել այդ մասին)` կարծում եմ` Սփյուռքի ներսում պետք է նկատի առնենք առնվազն երկու մակրոխմբի՝ հետցեղասպանական սփյուռք և հետխորհրդային սփյուռք: Ազգային օրակարգ սահմանելիս մոդերատորի կարևոր դեր կարող է ունենալ հետխորհրդային հայկական սփյուռքը, քանի որ այն միջանկյալ դիրք է զբաղեցնում Հայաստանի Հանրապետության և հետցեղասպանական սփյուռքի միջև: Այն բխում է առաջինից և պորտալարով դեռևս ամուր կապված է դրա հետ: Մյուս կողմից` այն փոխադրվել է երկրորդի մեջ և փորձում է գտնել իր տեղը նրանում: Նորաստեղծ հայկական սփյուռքը բաղկացած է առաջին կամ երկրորդ սերնդի արտագաղթողներից և այնպիսի դիրքում է, որը կարելի է համեմատել հնդիկ ամերիկացի փիլիսոփա Հոմի Բհաբհայի բնորոշած «Երրորդ տարածության» հետ` մի վայր, որը տեղակայված է հայրենի և հյուրընկալող երկրների միջև, վայր, որտեղ սկսում ես կապ հաստատել նոր մշակույթի հետ ու հասկանալ այն, բայց որտեղ քո մշակութային բազմազանությունը դեռևս չի ճնշվում տեղական մշակույթով և ավանդույթներով:
Լեզվական տեսանկյունից գիրքը հստակ է շարադրված: Եթե հեղինակների նպատակն է եղել հասկանալի լինել հանրության կողմից, ապա միանգամայն հաջողել են իրենց ձեռնարկի մեջ: Հրատարակվելու դեպքում հայերեն տեքստը որոշակի սրբագրման կարիք ունի, և որոշ անհամատեղելիություններ կան անգլերեն և հայերեն տեքստերի միջև:
Լավատեսական նոտայով ավարտելու նպատակով կցանկանայի բոլորիս հիշեցնել Հռոմի Կայսերական Ֆորումի մասին (Fori Imperiali), որտեղ կարելի է տեսնել Հռոմեական կայսրության քարտեզները` Տրայանոս կայսեր օրոք (2-րդ դար): Ի տարբերություն քարտեզի վրա առկա իր հարևանների (Ասորեստան, Կապադովկիա և այլն)` միակ երկիրը, որն առ այսօր գոյություն ունի նույն անվանումով և որպես անկախ պետություն, Հայաստանն է:
Սա պարտավորեցնող ու միաժամանակ խրախուսող է առաջընթացի ու զարգացման մեր ճանապարհին:
