1․ Ձեռագիրը լավ է շարադրված՝ հստակորեն ձևակերպված գաղափարներով: Այնուամենայնիվ, քանի որ ծավալուն է, ոմանք կարող են ընթերցել, սակայն ավարտին չհասցնել այն և անհրաժեշտ ջանքեր չգործադրել ներկայացված հայեցակարգերն ամբողջությամբ գնահատելու համար:
2․ «Խարսխային» ծրագրերի գաղափարը լավ նկարագրված է, իսկ «Տաթևի» ծրագիրը (նկատի ունի «Տաթևի Վերածնունդ» ծրագիրը) գերազանց օրինակ է, որով կարելի է բացատրել «փոխակերպող» ծրագրերի էությունը, որոնք ունեն ծրագրից բավական այնկողմ անցնող տեսլական ու համայնքային ազդեցություն:
3․ Մյուս հասկացություններից մի քանիսը, ինչպես, օրինակ համագործակցության հարթակները, սոցիալական վերափոխման ներդրումները և այլն (կարող են օգնել առկա կամ ակնկալվող ծրագրերի օրինակները), հստակ չեն։
4․ Ապագայի տեսլականը հստակ արտահայտված է, սակայն գլոբալ ցանցային ազգի հայեցակարգը քննարկումների կարիք ունի՝ որպես իրատեսական ապագա ավելի համոզիչ լինելու համար։ Անհրաժեշտ է մշակել փաստարկներ, որոնք համոզիչ կերպով ցույց կտան, որ կարելի է կամրջել սփյուռքի զանազան տարանջատված համայնքները:
5. Ձեռագրում ուսումնասիրվում է սփյուռքի բազմազանությունը, սակայն վերջին 25 տարիների նշանակալի զարգացումն այն է, որ Սփյուռքի երկու տարբեր համայնքներ զարգացել են Եվրոպայում և ԱՄՆ/Կանադայում: Այս երկու համայնքները բնույթով զգալիորեն տարբեր են և առերեսվում են մեծ դժվարությունների՝ միավորվելու մեկ համայնքի շուրջ և միասնական ու արդյունավետ «Սփյուռքի ուժ» դառնալու համար:
Այս երկու համայնքներից առաջինը ձևավորել են Մերձավոր Արևելքից արտագաղթած հայերը, իսկ երկրորդ խմբում այն հայերն են, ովքեր վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում Հայաստանից տեղափոխվել են Արևմուտք և հաստատվել այնտեղ: Հյուսիսային Ամերիկայի իմ փորձը վկայում է այն մասին, որ այս երկու տարբեր խմբերից ձևավորված սփյուռքյան համայնքները ինտեգրվելու դժվարություններ ունեն:
Տարբերությունների ուսումնասիրումն ու «երկու առանձնությունների» խնդրի համար լուծումների մշակումը կարող է կենսական գործոն դառնալ՝ մոբիլիզացնելու Արևմուտքի հայկական սփյուռքը Հայաստանի ապագան ապահովելու ընդհանուր նպատակի շուրջ, ինչը «Ճամփաբաժանին» գրքի հիմնական նյութն է։
6. Ներկայացված են լավ ձևակերպված և համոզիչ փաստարկներ այն մասին, թե ինչու է նախընտրելի ընտրել «Հաբ պետության» մոդելը «Պարկուճի» կամ «Ծայրամասային պետություն» մոդելներից: UWC Դիլիջան միջազգային դպրոցը հիանալի օրինակ է, որը բացատրում է այդ գաղափարը:
7. Ձեռագիրն ընդգծում է տնտեսական և սոցիալական բարեկեցության կարևորությունը՝ որպես ապահով ապագայի երկու կարևոր բաղադրիչ: Սա հիմնավոր փաստարկ է, որ չպետք է նսեմացնի այն իրողության կարևորությունը, որ Հայաստանը պետք է ճիշտ վերլուծի իր հարևանությամբ առկա միտումներն ու զարգացումները և համակարգի իր դիվանագիտական ջանքերը, որպեսզի ռազմավարական ու քաղաքական խոհեմ կողմնորոշում որդեգրի Արևելք-Արևմուտք մրցակցող աշխարհաքաղաքական շահերի համատեքստում, որոնք մեր տարածաշրջանում իրադրությունը (և սահմանները) փոխելու հացում վճռական են տրամադրված։
8. Թուրքիայի սահմաններից ներս բնակվող իսլամացած հայերին համարելո՞ւ ենք արդյոք սփյուռքի մեկ այլ բաղադրիչ, որը կարող է դեր խաղալ մեր երկրի ապագա անվտանգության գործում:
9. Եվ, ի վերջո, մեր բնակչությանը կրթելու և լուսավորելու մեր ձգտումներում պետք է իրենց լուծումն ստանան մարդու իրավունքների վիճակի բարելավման, կանանց իրավունքների, գենդերային հավասարության խթանման, ԼԳԲՏ համայնքի իրավունքների և այլ կարևոր հարցեր։ Պետք է ընդունենք, որ մեր բնակչության նշանակալի մասը պատշաճ կերպով ներկայացված չէ և չի մասնակցում դեպի մեր նպատակները տանող գործընթացներին: Ծրագրեր նախագծելիս միշտ պետք է հաշվի առնել գենդերային ներգրավվածությունը: Որպես փոքր ազգ, մենք պետք է խրախուսենք և ապահովենք մեր հասարակության բոլոր անդամների մասնակցությունը:
Եվ վերջում, թույլ տվեք ինձ շնորհավորել Ձեզ և Ձեր թիմին մտածելու տեղիք տվող այս ձեռագրի պատրաստման համար, որը, իմ համոզմամբ, առաջինն է իր տեսակի մեջ։ Այն մեր ազգի առջև ծառացած լուրջ մարտահրավերների շատ լավ ու ազնիվ քննարկում է և մեր հետագա ուղին ձևակերպելու գերազանց փորձ։
Մաղթում եմ ձեզ հաջողություն. ձեր հաջողությունը կլինի մեր միասնական հաջողությունը:
