Շնորհակալ եմ երկխոսության հրավերի համար: Ինձ համար, որ արմատներով հայ չեմ, սակայն հայերի շրջանում բազմաթիվ ընկերներ, գործընկերներ ու համախոհներ ունեմ, ներառականությունը կարևոր ազդանիշ է և ընկերակցության գրավիչ հատկանիշ:
Ըստ իս, առաջին հատկությունները, որոնցով աչքի են ընկնում հայերը, և որոնք նրանց հետ շփումը դարձնում են հաճելի, բացությունն ու մարդամոտությունն են՝ հումորի առանձնահատուկ նուրբ զգացման հետ միասին։ Ընդ որում, ինչպես հումորի, այնպես էլ հաղորդակցության այլ ոլորտներում շփմանը իմաստ է հաղորդում մտավորական լիցքը և նպաստում հետաքրքրությանը։ Մեր հեռուսատատեսությունում անխաթար գործել է հետևյալ կանոնը. եթերում հյուրի հայկական ազգանունը որակի գրավական է:
Ի դեպ, շատ եմ գնահատում հայաստանցի հեռուստադիտողներից եկող արձագանքները: Նույնիսկ քննադատական նամակները լի են հարգանքով ու քաղաքավարությամբ, ինչպես նաև ողջամտությամբ ու բարյացակամությամբ: Աջակցող նամակներն, անշուշտ, նույնպես հաճելի են: Տխրեցնում է այն հանգամանքը, որ հայաստանցի հեռուստադիտողները, որքան էլ հետաքրքրված լինեն գլոբալ գործընթացներով, իրենց զգում են որոշակի մեկուսացման մեջ, վատատես են տնտեսության և իրենց սեփական բարեկեցության հարցերում:
Այդ իսկ պատճառով, ես լավ եմ հասկանում խնդրի բնույթն ու հարցադրումը: Ռուսաստանում և այլ երկրներում Սփյուռքի ներկայացուցիչների հետ շփումն այլ՝ ավելի լավատեսական պատկեր է ուրվագծում: Հայերի հետ իմ առաջին շփումները գործնական բնույթ են ունեցել և եղել են 90-ականների սկզբին: Այդ ժամանակ ես գաղափար անգամ չունեի սփյուռքների և նրանց դերի մասին, բայց չէի կարող անտեսել գործարարության էթիկայի ազգային առանձնահատկությունները: Նկատելով գործարարության էթիկայի հատուկ մակարդակ հենց հայերի՝ դեռևս խորհրդային շրջանից եկած ընկերությունների տնօրենների մեջ, սկզբում դա վերագրում էի իմ հայ գործընկերոջ հանդեպ հատուկ վերաբերմունքիս, սակայն հետո հասկացա, որ խնդիրը միայն դա չէր: Նրանք խորապես հասկանում էին, հավանաբար հին ավանդույթների շնորհիվ, թե ինչպես են կառուցվում գործարար կապերը. մտածում էին իրենց հեղինակության մասին, ճկունություն էին դրսևորում, մշտապես պահպանում էին իրենց արժանապատվությունը թե՛ որպես անձ և թե՛ որպես մասնագետ, ունեին առաջնահերթությունների համակարգ և փոխադարձ հարգանք: Ռուսաստանի սփյուռքի ներկայացուցիչները, որոնց հետ գործ եմ ունեցել, հետևում էին այդ սկզբունքներին: Ինտուիցիոն մակարդակում դա գործարարության յուրահատուկ դպրոց էր, որտեղ իմ առաջին դասերն եմ անցել:
Մեծ հետաքրքրությամբ կարդացի «Ճամփաբաժանին» գիրքը և, պիտի խոստովանեմ, որոշ հատվածներում ամփոփիչ նշումներ եմ արել: Մանկությունից ի վեր պատմությունն ինձ հետաքրքրել է, սակայն այս նոր դիտանկյունից առաջին անգամ նայեցի ամեն ինչին: Որոշ փաստերի մասին արդեն տեղյակ էի, սակայն դրանք չէին տեղավորվում մեկ միասնական կառույցի մեջ: Այդ իսկ պատճառով գրքի պատմական համատեքստն ինձ վրա թողեց առանձնահատուկ՝ շատ մեծ տպավորություն: Բացի այդ, հայկական համայնքների պատմության շատ հիանալի էջեր ինձ համար գաղտնիք էին:
Այժմ փորձեմ հաղորդել իմ բովանդակային մեկնաբանությունները: Ինքնության կորստի մասին մտավախությունները հասկանալի են առնվազն Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու կապակցող դերի և ազդեցության նվազման առումով, սակայն այնուամենայնիվ, ըստ իս, չափազանցված են: Չ՛ԵՄ ՀԱՎԱՏՈՒՄ, որ մի ազգ, որի մասին հիացմունքով դեռևս մ.թ.ա. 5-րդ դարում գրել է պատմահայր Հերոդոտոսը, կարող է կորցնել իր մշակութային կոդը:
Սա չի նշանակում, թե խնդիրներ չկան: Դրանք սահմանված և վերլուծված են գրքում: Սփյուռքի ու Հայաստանի միջև խզումը մտային մակարդակում է, հետևաբար միացման գործընթացն ինքն իրեն չի սկսվելու: Հայաստանը շատ ավելի քիչ հնարավորություններ ունի, քան սփյուռքի համայնքները: Բուն Հայաստանում ավելի շատ օրինակներ են հարկավոր, թե ինչպես է մասնավոր նախաձեռնությունը հաջողությամբ գործում տեղական մակարդակում: Եթե գործընթացը հանդիպակաց դառնա, ավելի արագ կընթանա: Սակայն ինչպե՞ս հետաքրքրել և ներգրավել համայնքները, որոնք ունեն մեծ հնարավորություններ, բայց՝ այլ առաջնահերթություններ: Թերևս, երկրի իմիջի վերափոխումը՝ մշակութային կոդի պահպանմամբ, բայց արդեն ուղղված գլոբալ լսարանի, կարող է հզոր խթան դառնալ, որ նաև սփյուռքի համայնքներն ուշադրություն դարձնեն իրենց պատմական հայրենիքին:
Մի զվարճալի պատմություն հիշեցի հին ընկերոջիցս: Մի անգամ Հնդկաստանում մարտի 17-ին՝ Սուրբ Պատրիկի օրը, նա որոշել էր գնալ տեղի իռլանդական պանդոկը, որը գտնվում էր իր հյուրանոցի կողքին և ազդարարել էր, որ ամբողջ գիշեր մեծ քեֆ էր տեղի ունենալու՝ Great Party All Night։ Ցերեկը պանդոկում որևէ մեկը չկար, իսկ մենյուի մեջ չկար իռլանդական որևէ բան: Նույնիսկ «Guinness» չկար: Միայն տեղական խմիչքներ էին: «Սա իռլանդակա՞ն պանդոկ է»։ «Այո, պարոն»։ «Եվ դուք իռլանդական վիսկի չունե՞ք։ Իռլանդական գարեջո՞ւր։ Ոչ էլ իռլանդական սո՞ւրճ։ Կներեք, իսկ առհասարակ իռլանդական որևէ բան կա՞ այստեղ»։ «Այո՛, պարոն. մթնոլորտը»։ Զարմանալի է, բայց բարմենը 100 տոկոսով ճիշտ էր: Այդ գիշեր պանդոկում մթնոլորտը ցնցող էր: Իռլանդացիները կարողացել են իրենց ազգային ինքնության հիման վրա իսկապես գլոբալ պատմություն ստեղծել: Ընդ որում, սա նաև ներառականության օրինակ է, քանի որ աշխատում է նաև «իռլանդական աշխարհից» դուրս: Սուրբ Պատրիկի օրը ներառական գլոբալ իրադարձություն է, իռլանդացին՝ գլոբալ երևույթ, և «Guinness»-ը՝ գլոբալ բրենդ։ Թերևս սխալվում եմ կամ բավարար տեղեկություն չունեմ, բայց տարբեր ոլորտներում գլոբալ, աշխարհի մակարդակով գործելու ունակ նախագծերը կարող են օգտակար լինել փոքրիկ Հայաստանի Մեծ մշակույթի խթանմանը. չէ՞ որ այն պատճառները, որոնց հիման վրա արտասահմանում հայերի բազմաթիվ ձեռքբերումներ առանձնապես գովազդված չեն եղել, այլևս անցյալում են: Գուցե հենց հիմա է եկել գործարար գաղափարների ժամանակը, որոնք կարող են հետաքրքրել շատերին թե՛ Հայաստանում, թե՛ Հայաստանից դուրս: Վստահ եմ, որ Հայաստանն ու հայ ժողովուրդն ունեն հեռանկարային և հետաքրքիր ապագա. դրա համար բոլոր անհրաժեշտ պայմաններն առկա են: Սատարում եմ ինչպես Հայաստանում մարդկանց օգնելու, այնպես էլ աշխարհն ավելի լավը դարձնելու ձեր ձգտումը:
